E-ISSN: 2148-9386
Catching the Stars: The Using On Navigation and Extant Examples of Astrolabe [JEMS Maritime Sci]
JEMS Maritime Sci. 2015; 3(1): 11-22 | DOI: 10.5505/jems.2015.10820

Catching the Stars: The Using On Navigation and Extant Examples of Astrolabe

Yasemin Nemlioğlu Koca
Kocaeli University, Barbaros Maritime School, Kocaeli

Astrolabe which was a device used on navigation by navigators until the 18th century, was used in areas such as representing of the various graphical problems, measuring of the altitude angels of the stars, determining of the latitudes, measuring of the time, obtaining information about the zodiac and etc. in astronomy. Astrolabe which was a portable device like a quadrant and used upright on observation, the altitude and positions of the stars and the sun were measured and located by an astrolabe on the horizon. Astrolabe was the most common and best-known device in astronomy and known by the Greeks in the 2ⁿᵈ-4th centuries BC. It can be known that, however it was developed in ancient times, its variations and usage was increased in the Arab-Islamic culture in the 8th-9th centuries.[1] Astrolabe which was learned by Muslims during the period of the Crusades and the Andalusia, was used on the open sea navigation especially by the Spanish and Portuguese navigators thanks to its practical usage about measuring of the latitudes according to the polar altitude. Towards the end of the 15th century, astronomy studies which were developed as a continuation of the Islamic culture in Ottoman were institutionalized and continued in “Müneccimbaşılık”. The using and producing of astrolabes were continued until the 18th century in muvakkithanes and observatories under this institution.[2] There are protected and extant examples of astrolabes in the various museums in İstanbul.

The article aims to study, the principles, usage and extant examples of astrolabe on the İstanbul Topkapı Palace Museum, İstanbul Kandilli Observatory and İstanbul Maritime Museum.

Keywords: Astrolabe, Maritime, Navigation, Observatory, Astronomy

Yıldızları Yakalamak: Usturlabın Denizcilikte Kullanımı ve Günümüze Ulaşan Örnekleri

Yasemin Nemlioğlu Koca
Kocaeli Üniversitesi, Barbaros Denizcilik Yüksekokulu, Kocaeli

Astronomide çeşitli problemlerin grafik olarak gösterilmesi, yıldızların yükseklik açılarının ölçülmesi, enlemlerin belirlenmesi, zamanın ölçülmesi, burçlarla ilgili bilgilerin elde edilmesi gibi alanlarda kullanılan usturlab, 18. yy.a kadar denizcilerin açık denizde yer bulmada yararlandıkları bir araçtı. Bir tür kadran askı sistemi ile gözlemde dik olarak kullanılan, taşınabilir bir araç olan usturlab ile ana konumlarda bulunan yıldızların ve güneşin ufuk üzerindeki yükseklik ve azimutları doğrudan ölçülerek konum belirlenirdi. Astronomi tarihinde en yaygın ve en tanınmış araç olan “Astrolabe” olarak adlandırılan usturlab, M.Ö. 4-2. yy.da Yunanlarca bilinmekteydi. Antikçağ’da belirli bir gelişim gösterse de, asıl çeşitliliğinin ve kullanımının 8-9. yy.da Arap-İslam kültüründe arttığı bilinmektedir.(1) Haçlı Seferleri sırasında ve Endülüs döneminde Müslümanlar’dan öğrenilen usturlab, özellikle İspanyol ve Portekizli denizciler tarafından enlemleri kutup yüksekliğine göre bulmadaki pratikliği sayesinde açık deniz seyrinde kullanıldı. İslamiyet’in ortaya çıkışı ve geniş bir coğrafyaya yayılmasıyla birlikte namaz, oruç gibi ibadetlerin zamanının ve kıble yönünün belirlenmesinde usturlablar kullanıldı. Osmanlılar’da ise İslam kültürünün devamı niteliğinde gelişen astronomi, 15. yy.ın sonlarına doğru kurumsallaşarak “Müneccimbaşılık” kurumu altında faaliyetini sürdürdü. Bu kurum bünyesinde yer alan muvakkithane ve rasathanelerde usturlab yapımı ve kullanımının devam ettiği görülmektedir.(2) Ayrıca usturlablar Türk denizcileri tarafından 15-16. yy.larda denizde kolaylık sağladığı için yoğun olarak kullanıldı. Bu dönemden elimize ulaşan İstanbul’da çeşitli kurumlarda korunan usturlablar bulunmaktadır.

Bu çalışmada usturlabın çalışma prensipleri ve kullanımı açıklanarak, denizcilik alanında kullanımına yönelik tarihsel kaynaklardan örnekler verilmektedir. Usturlabın günümüze ulaşan en iyi örneklerinden sayılabilecek İstanbul Topkapı Sarayı, Kandilli Rasathanesi ve Deniz Müzesi’nde yer alan usturlabların künye bilgileri ve teknik özellikleri sunulmaktadır. Bu araçlarla ilgili daha önce yapılmış ayrıntılı araştırma bulunmamaktadır. Çalışmaya kaynak sağlayan usturlablarla ilgili araştırma, ilgili kurumlardan alınan izinler doğrultusunda 2013 yılında İstanbul müzelerinde gerçekleştirilmiştir. Araçlarla ilgili künye bilgileri bulundukları kurumlardan ve araştırmacının kendi incelemeleri sonucunda çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Usturlab, Denizcilik, Rasathane, Astronomi, Seyir

Yasemin Nemlioğlu Koca. Catching the Stars: The Using On Navigation and Extant Examples of Astrolabe. JEMS Maritime Sci. 2015; 3(1): 11-22

Corresponding Author: Yasemin Nemlioğlu Koca, Türkiye
Manuscript Language: Turkish
LookUs & Online Makale